ولې د ډالر ارزښت لوېږي او ډونلډ ټرمپ یې ښايي ټیټېدو ته لېوال وي؟

د روان کال په جنورۍ کې د ډونلډ ټرمپ له دویم وار ولسمشرۍ راهیسې د سوداګریزې جګړې په اړه د ترینګلتیاوو له امله د امریکا د اسعارو بیه ټیټه شوې ده.

په روانه اونۍ کې د اروپايي یورو، جاپاني ینو او بریتانوي پونډو پر وړاندې د ډالرو ارزښت دومره ټیټ شو چې تېرو درېیو کلونو کې یې ساری نه و. لامل یې په تېره 'مې' کې د درېیمې پرلپسې میاشتې لپاره د امریکا د صنعتي فعالیت کمښت ښودل شوی دی.

دا مسله نه یوازې د امریکایانو یا هغو هېوادونو لپاره مهمه ده چې اقتصادونه یې پر ډالر تکیه دي، بلکې د نړیوال اقتصاد لپاره هم خورا مهمه هغه ده.

د مورګان سټینلي، جی‌پي مورګان او ګولډمن ساکس په څېر د پانګونې بانکونو د سوداګریزې جګړې د پراخېدو او د نړۍ د تر ټولو لوی اقتصاد د کمزوري کېدو د احتمال په صورت کې د ډالرو د ارزښت د لا ټیټېدو وړاندوینه کړې ده.

په مکسیکو کې د بیس فایننشیل ګروپ د اقتصادي تحلیل مشرې "ګابریلا سیلر" بي بي سي مونډو ته ویلي: "د ډالر ارزښت د ټرمپ د محافظه کاره او د توقع خلاف پالیسیو له امله چې د امریکا اعتبار یې کمزوری کړی، را ټیټ شوی دی."

د اغلې سیلر په وینا، د ولسمشر ډونلډ ټرمپ پرېکړې د امریکا د اقتصادي ودې پر وړاندوینې اغېزه کوي او په پانګه‌والو کې د ډالر پر باور شکونه پیدا کوي.

د ډالر د ارزښت د ټیټېدو یوه مستقیمه پایله دا ده چې په نړیوال بازار کې د متحده ایالتونو صادراتي توکي د سیالۍ جوګه کوي، ځکه چې بهرنیو پېرونکو ته ارزانه پرېوځي.

خو بدل کې یې په متحده ایالتونو کې د نورې نړۍ د توکو بیې لوړېږي.

د سود نرخ

په عمومي توګه، په متحده ایالاتو کې د سود نرخ کمېدل کولی شي ډالر کمزوری کړي، ځکه چې په دغه صورت کې پانګه والو او بانکي زېرمو ته ډالر ګټور نه پرېوځي.

له همدې امله د ډالر کمزوري کېدل ښايي د امریکا مرکزي بانک اړ باسي چې د سود د نرخ پر ټیټولو بیا غور وکړي.

د سود نرخ لوړول د پیسو له پړسوب یا انفلاسیون سره د مبارزې لپاره د مرکزي بانکونو ډېره عامه لاره ده، ځکه دا چاره خلک هڅوي چې په هټیو او نورو ځایونو کې لږ مصرف وکړي.

ولسمشر ډونلډ ټرمپ د امریکا پر مرکزي بانک د سود نرخ ټیټولو غږ کړی، خو که دغه بانک پرېکړه وکړي چې د ډالر ملاتړ لپاره د سود نرخونه ثابت وساتي، دا به نه یوازې د پیسو پړسوب مخنیوي کې ګټور وي، بلکې د ډالر د ارزښت د لا ټیټېدو مخه به هم ونیسي.

د باور ځوړتیا

په پراخه کچه، ډیری اقتصاد پوهان اندېښمن دي چې د ډالر د ارزښت وروستی کمښت ښايي په نړیوال کچ پر متحده ایالتونو د باور د له‌منځه تلو له امله وي.

د کالیفورنیا د برکلې پوهنتون اقتصاد پوه "بري ایکینګرین" د تېرې اپرېل میاشتې په وروستیو کې وویل: "د ډالرو باور او نړیواله تکیه د پنځوسو یا زیاتو کلونو د زحمتونو پایله ده، خو دا هر څه د سترګو په رپ کې له منځه تللی شي."

ولې ټرمپ ښايي وغواړي د ډالرو ارزښت ټیټ شي؟

په تېرو لسیزو کې د امریکا حکومتونو پرلپسې د ډالر د پیاوړتیا ملاتړ کړی دی. ځکه دا چاره د هېواد د پور اخیستلو لګښت ټیټ ساتلو کې مرسته کوي او ترڅنګ یې په سیاسي لحاظ، امریکا ته اجازه ورکوي چې په بهر کې یو پیاوړی انځور وړاندې کړي.

پیاوړی ډالر امریکا ته دا موکه هم برابروي چې د ایران، روسیې یا وینزویلا په څېر هېوادونو باندې د فشار راوړلو لپاره ډالرو ته د هغوی لاسرسی محدود کړي او له نورې نړۍ سره یې سوداګري ور ستونزمنه کړي.

په امریکا کې ان د تېرو اقتصادي کړکېچونو پر مهال هم د ډالرو تقاضا لوړه پاتې شوې ده.

په هرصورت، ځینې شنونکي پدې باور دي چې د دې موضوع په تړاو د ټرمپ ادارې لیدلوری یو څه بدل دی.

دوی وايي، ولسمشر ډونلډ ټرمپ داسې انګېري چې د ډالر ځواک د هغه تولیدي انقلاب پر وړاندې لوی خنډ دی چې ښاغلی ټرمپ غواړي امریکا کې یې پیل کړي.

د ټرمپ په نظر، کمزوری ډالر کولی شي د امریکا د تولیدي سکتور "جلال" بیا را ژوندی او دغه هېواد یو ځل بیا خپل 'طلايي پېر' ته ور ستون کړي.

اغلې سیلر وايي: "ټرمپ قوي ډالر نه غواړي، ځکه چې دا واردات زیاتوي."

د ټرمپ له نظره، متحده ایالتونه؛ د کورني تولید د لوړولو، په کور دننه د تولیدي " پنځولو، د صادراتو د زیاتوالي او د خپل لوی سوداګریز کسر کمولو کې د مرستې لپاره کمزوري ډالر ته اړتیا لري.

امریکايي رسنیو او ځینو اقتصاد پوهانو ویلي، د ټرمپ د اقتصادي سلاکارانو د شورا رییس "سټیون میرن" د ډالر د کمزوري کولو لپاره د "مارالاګو تړون" په نامه یو پلان وړاندې کړی دی.

د نړیوالو زېرمه اسعارو په توګه د ډالر پر وضعیت شکونه

زېرمه اسعار هغه اسعارو ته ویل کېږي چې د مرکزي بانکونو یا مالي ادارو لخوا د هېواد د بهرنیو اسعارو د زېرمو د یوې برخې په توګه ساتل کیږي. دا د نړیوالو معاملو، پانګونې او د پورونو د سود تادیاتو لپاره کارول کېږي.

هغه پلان، چې د "مارالاګو تړون" په نامه یادېږي، په ښکاره ډول د دې مفکورې پر بنسټ والړ دی چې د ډالر حیثیت د نړۍ د لومړني زېرمه اسعارو په توګه یو امتیاز نه، بلکې د متحده ایالتونو لپاره له لګښت ډک بار دی چې د دغه هېواد تولید او صنعت یې زیانمن کړی دی.

د دغه استدلال له مخې، د ډالرو د نړیوالې تقاضا زیاتوالی د ډالرو ارزښت لوړوي چې له امله یې د 'امریکا جوړو' توکو بیې ور سره لوړېږي.

د همدې وضعیت له امله سوداګریز کسر رامنځته کېږي او امریکايي تولیدوونکي هڅوي چې د خامو موادو او کار د لګښتونو کمولو لپاره خپل تولید نورو هېوادونو ته ولېږدوي.

د هارورډ پوهنتون کې د اقتصاد او عامه پالیسۍ پروفیسور او د پیسو د نړیوال صندوق پخوانی مشر اقتصاد پوه "کینیت راګوف" وايي، "د میرن پلان، که څه هم ځیرکانه برېښي، خو پر نیمګړې ارزونه ولاړ دی."

د ښاغلي راکوف په باور، که څه هم ډالر د اصلي زېرمه اسعارو په توګه د پام وړ رول لوبوي، خو دا د امریکا د سوداګریز کسر د ګڼو لاملونو له ډلې یو لامل دی.

د هغه په خبره، که د سوداګرۍ کسر ډېر لاملونه ولري، نو دا نظر چې تعرفې کولی شي ټولې ستونزې حل کړي، په خپله شکونه را ولاړوي.

مهمه خبره دا ده چې په تخنیکي توګه، هیڅ ولسمشر د نورو اسعارو پر وړاندې د ډالر پر ارزښت مستقیم کنټرول نه لري، ځکه چې د تبادلې نرخونه په نړیوال بازار کې په ازاده توګه ادلون بدلون کوي.

مطلب، واشنګټن نه شي کولی په مستقیم ډول د ډالر ارزښت پورته یا ښکته کولو کې مداخله وکړي، ځکه چې ارزښت یې د اسعارو د پراخ نړیوال بازار لخوا ټاکل کېږي او اصلا لوی پانګه اچوونکي دي چې د خپلو تمو پر بنسټ ډالر اخلي یا پلوري.

خو د متحده ایالتونو د حکومت اقتصادي پالیسۍ بازار ته داسې سیګنالونه لېږي چې د ډالر ارزښت او همدارنګه د سود نرخ په څېر نورو مهمو عواملو باندې اغېز کوي.

پیچلی میکانیزم

ټول سیسټم د داسې یوه حساس ماشین په توګه کار کوي چې بېلابېلې برخې لري او د هرې برخې حرکت یې د بلې پر وضعیت اغېز کوي.

په اپریل کې ورته څه پیښ شول. په هغه وخت کې، د ټرمپ د پرله پسې تعرفو د اعلانونو له امله رامنځته شوې بې ثباتۍ؛ د پانګوالو باور کمزوری کړ او د متحده ایالاتو بانډونو یا پور‌پاڼو ته یې زیان ورساوه. دا بانډونه یا پورپاڼې حکومت د ځان د تمویل لپاره بازار ته وړاندې کوي.

دا بې باوري د ډالر د اعتماد لپاره هم ښه نه وه.

د میزوهو مالي شرکت اقتصاد پوه "سټیو ریکیوټو" اسوشېټیډ پریس خبري اژانس ته ویلي: "هیڅ بل اسعار یا شتمني لکه یوان، بيټ کوین یا سره زر؛ دومره لوی نه دي چې ټولې غوښتنې پوره کړي. اوس مهال هیڅ بدیل نه شته."

امریکایی مصرفوونکي اوس د انفلاسیون د زیاتوالي احتمال په اړه اندیښمن دي، ځکه چې تعرفې او ضعیف ډالر پدې معنی دي چې دوی به د وارداتي توکو لپاره ډیرې پیسې ورکړي.

دا لا څرګنده نه ده چې په راتلونکو میاشتو کې به څه پېښ شي او د ټرمپ د سوداګرۍ جګړه، د هغه د بودیجې او مالیاتو کمولو طرحه، چې اوس مهال په کانګرس کې تر غور لاندې ده، د انفلاسیون کچه او د سود نرخ ګډ اغېز به د ډالر پر ارزښت څه وي.

خو د وال سټریټ ژورنال تازه وړاندوینې ښيي چې پخواني ارزښتي ځایځایګي ته د بیاستنېدو او بیا له هغه پورته تلو لپاره ډالر ته اوږد مزل په مخکې دی.