آتش‌بازی سفارشی و آتش‌نشانان در آماده‌باش؛ واتیکان چگونه با دود پیام انتخاب پاپ جدید را می‌فرستد؟

وقتی کلیسای کاتولیک پاپ جدیدی انتخاب می‌کند، دنیا نه منتظر نشست خبری می‌ماند و نه پست شبکه‌های اجتماعی، بلکه به دودی که از دودکشی کوچک بر فراز نمازخانه سیستین در واتیکان بلند می‌شود چشم می‌دوزد.

اگر دود سیاه باشد، یعنی هنوز پاپ جدید انتخاب نشده است. اما اگر دود سفید باشد، یعنی تصمیم گرفته شده: «هابموس پاپام» یعنی ما پاپ داریم. این یک نمایش پرهیجان است که به‌صورت زنده برای میلیون‌ها نفر پخش می‌شود.

اما آنچه بینندگان نمی‌بینند، پیچیدگی پنهان این آیین است که قرن‌ها از عمرش می‌گذرد: دودکشی که با دقت درست شده، اجاقی که با دقت و محاسبه ساخته شده و فرمول‌های شیمیایی دقیق، که هر بخش آن با وسواس طراحی شده تا یک رشته دود بتواند پیامی روشن را منتقل کند.

کارشناسان به بی‌بی‌سی گفتند که این فرایند نیاز به «دو آتش‌بازی سفارشی و طراحی شده»، تمرین‌های آزمایش دود و در آماده‌باش بودنِ مأموران آتش‌نشانی واتیکان دارد. این عملیات با دقت بالا توسط تیمی از مهندسان و مسئولان کلیسا هماهنگ می‌شود.

پاپ فرانسیس روز دوشنبه عید پاک در ۸۸ سالگی درگذشت و اکنون که مراسم خاکسپاری او به پایان رسیده، تمرکزها به سمت نشست محرمانه‌ای معطوف شده که در آن پاپ جدید انتخاب می‌شود.

واتیکان تأیید کرده که کاردینال‌ها روز ۷ مه در کلیسای سن‌پیتر گرد هم می‌آیند تا ابتدا یک مراسم عشای ربانی ویژه برگزار کنند، سپس به داخل نمازخانه سیستین رفته و رأی‌گیری پیچیده‌‌ای را آغاز می‌کنند.

سنت سوزاندن برگه‌های رأی کاردینال‌ها به قرن پانزدهم بازمی‌گردد و به بخشی از آیین‌های این نشست محرمانه تبدیل شده است تا شفافیت تضمین و از دستکاری آراء جلوگیری شود، به‌ویژه پس از آن‌ که در گذشته، تأخیر در انتخابات پاپ باعث نارضایتی و ناآرامی عمومی شده بود.

با گذر زمان، واتیکان از دود به عنوان راهی برای ارتباط با جهان بیرون، بدون زیر پا گذاشتن محرمانه بودن شدید رأی‌گیری استفاده کرد.

و امروزه، با وجود پیشرفت‌های بی‌شمار در زمینه ارتباطات، واتیکان همچنان به حفظ این سنت پایبند مانده است.

کاندیدا ماس، استاد الهیات دانشگاه بیرمنگام به بی‌بی‌سی گفت: «از دوران باستان، مردم دود برخاسته از حیوانات قربانی‌ شده یا غلات نذر شده در کتاب مقدس، یا دود بخور در سنت‌ها را شکلی از ارتباط انسان با عالم الهی می‌دانستند».

«در سنت کاتولیک، دعاها به سوی خدا «صعود می‌کنند». استفاده از دود، این آیین‌های دینی و زیبایی‌شناسیِ شگفتی و رمزآلودی که با آن همراه است را تداعی می‌کند.»

پروفسور ماس همچنین می‌گوید که بلند شدن دود به کسانی که در میدان سن‌پیتر گرد آمده‌اند، این احساس را می‌دهد که «آنها هم بخشی از این رویداد رازآلود و مخفی هستند».

دلایل این کار نمادین است، اما کارساز بودن آن در قرن بیست‌ویکم نیاز به مهندسی با توجه به شرایط دنیای واقعی دارد.

در داخل نمازخانه سیستین، دو اجاق به‌صورت موقت برای نشست کارینال‌ها نصب می‌شوند: یکی برای سوزاندن برگه‌های رأی و دیگری برای تولید سیگنال‌های دود.

هر دو اجاق به یک لوله کوچک دودکش متصل هستند - لوله‌ای درون دودکش که دود را به بیرون هدایت می‌کند - که از سقف نمازخانه عبور کرده و به بیرون راه می‌یابد. روز جمعه، تیم‌های آتش‌نشانی بر روی سقف دیده شدند که به‌دقت قسمت فوقانی دودکش را در جای خود محکم می‌کردند، درحالی‌که کارگران داربست‌ها را برپا کرده و اجاق‌ها را در داخل سرهم می‌کردند.

نمازخانه سیستین، که بیش از ۵۰۰ سال پیش ساخته شده، دارای یکی از معروف‌ترین سقف‌های دنیاست. سقفی که با نقاشی‌های میکل‌آنژ تزئین شده و برای ارسال سیگنال‌های دود طراحی نشده، بنابراین نصب دودکش باید با دقت و ایمنی کامل انجام شود.

این روند پیچیده است. تکنسین‌ها یا از یک دهانه موجود استفاده می‌کنند یا یک دریچه موقت ایجاد می‌کنند تا لوله دودکش - که معمولاً از فلزی مانند آهن یا فولاد ساخته می‌شود - از آن عبور کند. این لوله از اجاق‌ها تا بیرون کشیده می‌شود و از میان سقف کاشی‌کاری‌ شده بالای میدان سن‌پیتر بیرون می‌آید.

همه اتصالات آب‌بندی می‌شود تا از نشت جلوگیری شود و هر بخش آن مورد آزمایش قرار می‌گیرد. متخصصان در روزهای پیش از آغاز نشست کارینادل‌ها تولید دود را تمرین می‌کنند تا مطمئن شوند که کشش دودکش به‌درستی عمل می‌کند. حتی آتش‌نشانان واتیکان نیز در آماده‌باش هستند تا در صورت بروز مشکل فنی وارد عمل شوند.

کوین فارلام، مهندس سازه‌ای که روی بناهای تاریخی کار کرده است، به بی‌بی‌سی گفت: «این فرایند بسیار دقیق است چون اگر چیزی اشتباه پیش برود، فقط یک مشکل فنی نیست بلکه به یک حادثه بین‌المللی تبدیل می‌شود...این مثل نصب یک لوله روی فر پیتزا نیست. هر بخش از این سیستم باید بدون آسیب رساندن به چیزی نصب شود.»

این سازه چند روز پیش از ورود کاردینال‌ها ساخته می‌شود و پس از انتخاب پاپ، جمع‌آوری می‌شود.

برای اینکه سیگنال واضح باشد، تکنسین‌های واتیکان از ترکیبات شیمیایی خاص استفاده می‌کنند.

مارک لورچ، رئیس گروه شیمی و بیوشیمی دانشگاه هال انگلستان به بی‌بی‌سی گفت: «در واقع، چیزی که آن‌ها اینجا می‌سازند، دو آتش‌بازی سفارشی است»،

«برای دود سیاه، ترکیبی از پرکلرات پتاسیم، آنتراسن و گوگرد سوزانده می‌شود که دود غلیظ و تیره‌ای تولید می‌کند.

«برای دود سفید، ترکیبی از کلرات پتاسیم، لاکتوز، و رزین کاج استفاده می‌شود که دود تمیز و کم‌رنگی ایجاد می‌کند.

«در گذشته آنها سعی کردند کاه مرطوب را بسوزانند تا دود تیره‌تری ایجاد کنند و کاه خشک برای دود روشن‌تر استفاده می‌شد، اما این باعث سردرگمی می‌شد زیرا گاهی اوقات دود خاکستری به به نظر می‌رسید.»

او توضیح داد که این مواد شیمیایی «در کارتریج‌ها (یا قاب‌هایی) از پیش پر شده و به‌صورت الکترونیکی مشتعل می‌شوند» تا هیچ ابهامی باقی نماند.

افزودن صدای زنگ - که در زمان انتخاب پاپ بندیکت شانزدهم آغاز شد - اکنون به‌عنوان تأیید نهایی استفاده می‌شود و در کنار سیگنال دود کاربرد دارد.

در سال‌های اخیر، پیشنهاداتی برای مدرن‌سازی این سیستم مطرح شده: چراغ‌های رنگی، هشدارهای دیجیتال یا حتی رأی‌گیری‌های تلویزیونی. اما برای واتیکان، این آیین فقط یک ابزار ارتباطی نیست بلکه لحظه‌ای برای تداوم سنت‌های چندصدساله است.

پروفسور ماس گفت: «این موضوع مربوط به سنت و محرمانه بودن است، اما از وزن دینی واقعی نیز برخوردار است».

«افزون بر این «کلیسای کاتولیک» و «نوآوری پیشرو» اصلا مترادف نیستند. نوآوری با آیین‌ها تقریباً در تضاد است.»