چگونه غرب در تامین مالی جنگ روسیه علیه اوکراین نقش دارد

داده‌ها نشان می‌دهند که روسیه همچنان از صادرات سوخت‌های فسیلی به غرب میلیاردها یورو درآمد کسب کرده که به تامین مالی تهاجم تمام‌عیار آن به اوکراین – که اکنون وارد چهارمین سال خود شده – کمک کرده است.

از زمان آغاز این تهاجم در فوریه ۲۰۲۲، روسیه بیش از سه برابر مجموع کمک‌هایی که متحدان اوکراین برای آن کشور اختصاص داده‌اند، از صادرات هیدروکربن‌ها درآمد داشته است.

تحلیل داده‌های بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که متحدان غربی اوکراین برای خرید هیدروکربن از روسیه، پول بیشتری به آن کشور پرداخت کرده‌اند تا آنچه به‌صورت کمک به اوکراین داده‌اند.

فعالان می‌گویند دولت‌های اروپا و آمریکای شمالی باید اقدامات بیشتری برای توقف جریان نفت و گاز روسیه که به جنگ علیه اوکراین دامن می‌زند، انجام دهند.

روسیه چقدر درآمد دارد؟

درآمد حاصل از فروش نفت و گاز، نقش کلیدی در ادامه فعالیت ماشین جنگی روسیه دارد.

نفت و گاز تقریبا یک‌ سوم درآمد دولتی روسیه و بیش از ۶۰ درصد صادرات آن را تشکیل می‌دهد.

در پی تهاجم فوریه ۲۰۲۲، متحدان اوکراین تحریم‌هایی علیه هیدروکربن‌های روسی اعمال کردند.

ایالات متحده و بریتانیا واردات نفت و گاز روسیه را ممنوع کردند و اتحادیه اروپا واردات نفت خام روسیه از طریق دریا، اما نه گاز آن را تحریم کرد.

بنا بر داده‌های مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک با این حال، تا ۲۹ مه، روسیه از زمان آغاز تهاجم تمام‌عیار، بیش از ۸۸۳ میلیارد یورو (معادل ۹۷۳ میلیارد دلار، ۷۴۰ میلیارد پوند) از صادرات سوخت‌های فسیلی درآمد کسب کرده که شامل ۲۲۸ میلیارد یورو از کشورهای تحریم‌کننده بوده است.

بخش اعظم این مبلغ، یعنی ۲۰۹ میلیارد یورو، از کشورهای عضو اتحادیه اروپا به دست آمده است.

کشورهای عضو اتحادیه اروپا به واردات گاز از طریق خط لوله‌ از روسیه ادامه دادند تا این‌ که اوکراین ترانزیت را در ژانویه ۲۰۲۵ متوقف کرد. نفت خام روسیه همچنان از طریق خط لوله به مجارستان و اسلواکی منتقل می‌شود.

گاز روسیه همچنان از طریق ترکیه به اروپا به‌صورت فزاینده‌ای منتقل می‌شود.

داده‌های مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک نشان می‌دهد که حجم آن در ژانویه و فوریه ۲۰۲۵ نسبت به دوره مشابه در ۲۰۲۴، ۲۶ ممیز ۷۷ درصد افزایش یافته است.

مجارستان و اسلواکی نیز همچنان از طریق ترکیه گاز خط لوله‌ روسیه را دریافت می‌کنند.

با وجود تلاش‌های غرب، طبق گزارش مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک، درآمد روسیه از سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۴ تنها پنج درصد نسبت به ۲۰۲۳ کاهش داشته و حجم صادرات نیز تنها شش درصد کاهش یافته است.

در سال گذشته همچنین شاهد افزایش ۶ درصدی درآمد روسیه از صادرات نفت خام و ۹ درصد افزایش سالانه درآمد از گاز خط لوله‌ بوده‌ایم.

برآوردهای روسیه نشان می‌دهد که صادرات گاز به اروپا در سال ۲۰۲۴ تا ۲۰ درصد افزایش یافته و صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک می‌گوید که در حال حاضر، نیمی از صادرات گاز طبیعی مایع روسیه به اتحادیه اروپا می‌رود.

کایا کالاس، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید این اتحادیه «سخت‌ترین تحریم‌ها» را علیه نفت و گاز روسیه اعمال نکرده است، زیرا برخی کشورهای عضو نگران تشدید درگیری هستند و خرید این منابع در «کوتاه‌مدت ارزان‌تر» است.

واردات گاز طبیعی مایع در بسته هفدهم تحریم‌ها علیه روسیه که اتحادیه اروپا تصویب کرده گنجانده نشده، اما این اتحادیه نقشه‌راهی را برای پایان دادن به واردات گاز روسیه تا پایان سال ۲۰۲۷ تصویب کرده است.

داده‌ها نشان می‌دهد که درآمد روسیه از فروش سوخت‌های فسیلی همواره از میزان کمک‌هایی که اوکراین از متحدان خود دریافت می‌کند، بیشتر بوده است.

عطش برای سوخت می‌تواند تلاش‌های غرب برای محدود کردن توانایی روسیه در تامین مالی جنگ را تضعیف کند.

مای روسنر، یکی از فعالان ارشد گروه فشار شاهد جهانی (Global Witness) می‌گوید بسیاری از سیاست‌گذاران غربی می‌ترسند که قطع واردات سوخت‌های روسیه منجر به افزایش قیمت انرژی شود.

او به بی‌بی‌سی گفت: «در میان بسیاری از دولت‌ها واقعا تمایلی به محدود کردن توانایی روسیه برای تولید و فروش نفت وجود ندارد. ترس زیادی وجود دارد از این‌ که این کار چه تاثیری بر بازارهای جهانی انرژی خواهد داشت. یک خط قرمز وجود دارد که نمی‌خواهند بازار انرژی بیش از حد دچار اختلال شود.»

«روزنه پالایش»

علاوه بر فروش مستقیم، بخشی از نفت صادراتی روسیه پس از فرآوری به‌صورت محصولات سوختی در کشورهای ثالث، از طریق آنچه به «روزنه پالایش» (refining loophole) معروف است، به غرب می‌رسد. گاهی اوقات هم با نفت خام سایر کشورها ترکیب می‌شود.

مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک می‌گوید سه پالایشگاه در ترکیه و همین تعداد در هند را شناسایی کرده که نفت خام روسیه را از فرآوری کرده و محصولات نهایی را به کشورهای تحریم‌کننده می‌فروشند. این سازمان می‌گوید که آن‌ها از نفت خام روسی به ارزش ۶ میلیارد و صد میلیون یورو برای تولید محصولات برای کشورهای تحریم‌کننده استفاده کرده‌اند.

وزارت نفت هند گزارش مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک را به عنوان «تلاش گمراه‌کننده برای خدشه وارد کردن به تصویر هند» محکوم کرد.

ویبهاو راقوناندان، تحلیل‌گر مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک می‌گوید: «[این کشورها] می‌دانند که کشورهای تحریم‌کننده حاضرند این وضعیت را بپذیرند. این یک ایراد قانونی است. همه از آن آگاه‌اند، اما کسی واقعا اقدام جدی برای مقابله با آن نمی‌کند.»

فعالان و کارشناسان می‌گویند که دولت‌های غربی ابزارها و امکانات لازم برای توقف جریان درآمد نفت و گاز به خزانه کرملین را در اختیار دارند.

ولادیمیر میلوف، معاون پیشین وزیر انرژی روسیه که اکنون یکی از مخالفان سرسخت ولادیمیر پوتین است، می‌گوید که تحریم‌ها علیه تجارت هیدروکربن‌های روسیه باید بهتر اجرا شوند به‌ویژه سقف قیمت نفت که گروه جی۷ تصویب کرده و به گفته او «عملیاتی نمی‌شود.»

با این حال، او نگران است که بازسازی دولت ایالات متحده به دستور دونالد ترامپ، به عملکرد نهادهایی مانند خزانه‌داری آمریکا یا دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) که برای اجرای تحریم‌ها کلیدی هستند، لطمه بزند.

یک مسیر دیگر، ادامه فشار بر «ناوگان سایه‌» تانکرهای نفتی روسیه است که برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌شوند.

میلوف می‌گوید: «این یک عملیات جراحی پیچیده است. باید به‌طور دوره‌ای گروه‌هایی از کشتی‌های جدید تحریم‌شده، شرکت‌های پوششی، بازرگانان، بیمه‌گران و غیره را معرفی کرد. هر چند هفته یک‌بار.»

او معتقد است که دولت‌های غربی در این حوزه موثرتر عمل کرده‌اند، به‌ویژه با اعمال تحریم‌های جدید از سوی دولت در حال واگذاری جو بایدن در ژانویه ۲۰۲۵.

مای می‌گوید ممنوعیت صادرات گاز طبیعی مایع روسیه به اروپا و بستن رخنه پالایش در حوزه‌های قضایی غربی «گام‌هایی مهم در جهت قطع کامل وابستگی غرب به هیدروکربن‌های روسیه» هستند.

به گفته راقوناندان از مرکز پژوهش در انرژی و هوای پاک ، برای اتحادیه اروپا کنار گذاشتن واردات گاز طبیعی مایع از روسیه نسبتا آسان خواهد بود.

او به بی‌بی‌سی گفت: «۵۰ درصد از صادرات گازطبیعی مایع روسیه به اتحادیه اروپا می‌رود و فقط پنج درصد از کل مصرف گاز طبیعی مایع اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ از روسیه بوده است. بنابراین اگر اتحادیه اروپا تصمیم بگیرد که واردات گاز روسیه را کاملا قطع کند، ضربه بسیار بیشتری به روسیه وارد خواهد شد تا به مصرف‌کنندگان اتحادیه اروپا.»

طرح ترامپ برای پایان جنگ با کاهش قیمت نفت

کارشناسانی که با بی‌بی‌سی مصاحبه کرده‌اند، ایده دونالد ترامپ را که می‌گوید جنگ با اوکراین با کاهش قیمت نفت توسط اوپک پایان خواهد یافت، رد کرده‌اند.

میلوف به بی‌بی‌سی گفت: «مردم در مسکو به این ایده می‌خندند، چون طرفی که بیشترین لطمه را خواهد دید... صنعت نفت شل آمریکا خواهد بود که کم‌رقابت‌ترین صنعت نفت جهان از نظر هزینه است.»

راقوناندان می‌گوید هزینه تولید نفت خام در روسیه حتی از کشورهای عضو اوپک مثل عربستان هم کمتر است، بنابراین ارزان شدن نفت ابتدا به آن‌ها لطمه می‌زند، نه به روسیه.

او می‌گوید: «هیچ راهی وجود ندارد که عربستان با این کار موافقت کند. این مساله قبلا امتحان شده و منجر به درگیری میان عربستان سعودی و ایالات متحده شده است.»

مای روسنر می‌گوید که خرید هیدروکربن‌های روسیه در حالی که غرب از اوکراین حمایت می‌کند، هم از نظر اخلاقی و هم از نظر عملی مسئله‌ساز است.

او می‌گوید: «ما اکنون در وضعیتی قرار داریم که هم در حال تامین مالی متجاوزی هستیم که آن را محکوم می‌کنیم و هم در حال تامین مالی مقاومت در برابر آن جنگ هستیم.»

او می‌افزاید: «این وابستگی به سوخت‌های فسیلی باعث شده که واقعا در گرو امیال بازار انرژی، تولیدکنندگان جهانی انرژی و دیکتاتورهای متخاصم باشیم.»